Co nam w snach piszczy...


Żaden z pionierów psychoanalizy nie przykładał tak wielkiego znaczenia do snów jak Jung.
Nieświadomość dla Junga nie była jedynie chaotyczną masą popędów i podniet cielesnych. W jego modelu psychiki centralną rolę odgrywała samodzielna i twórcza aktywność nieświadomości w jednostce i kulturze. Jung uważał, że ludzie mają wrodzony potencjał instynktów (uniwersalny program zachowań) oraz jako duchowy, przeciwstawny im biegun, potencjał archetypów(czyli uniwersalnych sposobów przeżywania).
Archetypy- stanowią dziedziczne możliwości wyobrażeń, rodzaj pustych form warunkujących tworzenie archetypowych obrazów i symboli. Archetyp stanowi pierwotny obraz podstawowych potrzeb, wymiarów i zachowań człowieka. Jest to autonomiczny wzorzec psychiczny w nieświadomości zbiorowej, ujawniający się w snach, wyobraźni sztuce, pod postacią symboli i personifikacji. Jest to psychologiczny odpowiednik instynktu. Wrodzona dyspozycja do przeżywania, myślenia i działania w sposób „przekazywany” przez kolejne pokolenia. Wartości archetypowe przenikają do świadomości dzięki przeżywaniu obrazów, fantazji, snów, marzeń na jawie, bohaterów baśni i filmu, symboli i rytuałów. Archetypowi bohaterowie snów są z reguły anonimowi, noszą cechy boskie (herosi), dysponują ukrytą mocą lub energią. Najważniejsze postacie i obrazy archetypowe w snach, wyobraźni i sztuce odpowiadają najważniejszym wymiarom osobowości i psychiki.
Jung postrzegał nieświadomość jako podzieloną na dwie różne warstwy: nieświadomość indywidualną i zbiorową.
Nieświadomość indywidualna- to część psychiki zawierająca indywidualne kompleksy i wspomnienia z dzieciństwa, które zostały wyparte i zapomniane, ponieważ zostały dopasowane do wyobrażeń otoczenia. Pod tą warstwą leży nieświadomość zbiorowa – ta zawierająca archetypy warstwa jest o wiele starsza, nie obejmuje elementów z indywidualnej historii życia i stanowi rodzaj „odbicia” w jednostce ogółu doświadczeń i typowych przeżyć ludzkości.
Istota snów
Jung uważał, że sny są rzecznikiem wewnętrznym „człowieka uniwersalnego”. Zajmowanie  się snami jest jakby spotkaniem z istotą posiadającą całą wiedzę nieświadomości zbiorowej na temat typowych motywacji człowieka, która zadaje pytanie :”co sądzisz o mnie?”
Jung jako pierwszy utrzymywał, że sen jawny, tzn sen bezpośrednio zapamiętany jest sam w sobie znaczącym obrazem, który w konstruktywny sposób może komentować bieżącą sytuację w świadomości. Ponadto uważał:
- że sny i ich symbole są wyrazem procesów rozwojowych w nieświadomości śniącego, które mogą przebiegać niezależnie od świadomości.
- sny mogą przekraczać tradycyjne granice przestrzeni i czasu, mogą sięgać w przyszłość i  być nośnikami zjawisk parapsychicznych.
- nie tylko sny ale też aktywna wyobraźnia może przyczynić się do rozwoju osobowości.
Źródła snów
Jung nie przywiązywał większego znaczenia do bodźców cielesnych i zewnętrznych podczas snu. Uważał, że sny zawierają pozostałości z poprzedniego dnia oraz materiał z codziennego życia osoby śniącej,  że wspomnienia z przeszłości, w tym również psychologicznie ważne wydarzenia z dzieciństwa wchodzą w skład snów. Ważnym źródłem snów była również percepcja podprogowa, tzn wrzenia, których świadomość nie rejestruje, wyławia je nieświadomość i wplata w sen. Najważniejszym i najgłębszym źródłem obrazów sennych były jednak dla Junga archetypy nieświadomości zbiorowej.
Mechanizmy snów
Jung uważał, że wiele treści może zostać „skondensowanych” w jednym symbolu. Nieświadomość wyraża się poprzez grę słów i metafory, a różne sceny snu lub kilka postaci mogą wyrażać tę samą ideę. Jung używał słowa „zabarwienie” (kontaminacja) dla wyjaśnienia sposobu w jaki treści nieświadome są między sobą połączone za pomocą innej logiki niż w świadomości.
Jung nie uważał snu za zamaskowanie był szczególnie przeciwny mechanizmowi sennemu, który Freud nazwał przesunięciem. Pozorne zamaskowanie w snach było dla niego związane z formą wyrazu nieświadomości. Przemawia ona przez metafory, które są zasłaniające a nie odsłaniające.
Symbole w snach
Jung widział w symbolu najlepszy możliwy wyraz czegoś względnie nieznanego. W praktycznej interpretacji snów Jung operował jednak względnie stałymi znaczeniami symboli. Znaczenie symbolu rozciągało się daleko poza sferą zrozumienia. Jung pojmował symbol jako coś żyjącego i twórczego, którego najważniejszą właściwością jest to, że potrafi dokonywać przemiany psychiki, tzn przemieszczać energię psychiczną z jednego sposobu przezywania na inny, choć intelektualnie tego nie rozumiemy. Np afrykański chłopiec pije krew pochodzącą od dorosłych mężczyzn z plemienia i przeżywa, że teraz sam staje się dorosłym mężczyzną, wraz ze wszystkim, co to za sobą niesie.
Jung zdefiniował nerwicę jako alienację od symboli archetypowych, brak „postawy symbolicznej”. Potwierdzenie widział w tym, że prymitywne kultury rozpadają się pod wpływem zachodniej umysłowości, ponieważ porzuciły religijne symbole i rytuały, dające im dotąd poczucie sensu i wspólnoty  z wyższym porządkiem kosmicznym. Jung sądził iż utrata tej symbolicznej postawy u współczesnego człowieka jest jednak kompensowana przez sny i że praca nad symbolami ma działanie uzdrawiające. Tworzenie symboli w psychice każdego człowieka Jung uważał za wyraz aktywności funkcji „transcendentnej”, tj. Tendencji do łączenia w jedną całość treści świadomych i nieświadomych. Jung uważał, że symbole obecne w religijnych i rytualnych wyobrażeniach wypływają z jeszcze głębszych źródeł niż sama religia, a mianowicie a archetypów, które nie są kategoriami statycznymi, ale dynamicznymi. Mogą one występować spontanicznie jako „naturalne” symbole w snach ludzi, którzy nigdy nie natknęli się na nie w świecie zewnętrznym. Jako przykład wymienił Jung serię bardzo szczególnych snów, które spisane, pewien zaniepokojony ojciec znalazł pod choinką jako prezent od swojej 10-letniej córki. Śniły się jej one, kiedy miała 8 lat.

·         Złe zwierzę, potwór, który przypomina węża z wieloma rogami, który zabija i pochłania wszystkie inne zwierzęta. Lecz Bóg przybywa ze wszystkich czterech stron, w rzeczywistości jest czterech bogów, co pozwala wszystkim zwierzętom narodzić się na nowo
·         Wznoszenie się do nieba gdzie świętuje się pogańskie tańce, oraz zejście do piekieł, gdzie aniołowie spełniają dobre uczynki.
·         W ciało myszki wdzierają się robaki, węże, ryby i ludzie. W ten sposób mysz staje się człowiekiem. Jest to powstanie człowieczeństwa w czterech stadiach.
·         Patrzenie na kroplę wody w mikroskopie: jest pełna rozgałęzień. Oto pochodzenie świata.
·         Śniąca jest bardzo chora, nagle ze skóry wychodzą ptaki i całkowicie ją pokrywają.
·         Chmary komarów zakrywają słońce, księżyc i gwiazdy, za wyjątkiem pewnej gwiazdy, która spada na śniącą.


W 9 z 12 snów pojawiła się śmierć i zmartwychwstanie, motyw religijny o powszechnym zasięgu. To, że bogowie występują jako Tetrada w 1 śnie, jest motywem dobrze znanym w religiach i filozofiach Wschodu, ale nie występującym w chrześcijaństwie. Drugi sen z poganami i aniołami w piekle przypomina raczej genialne „przewartościowanie wszystkich wartości” filozofa Nietzschego niż myśli 8 latki. Pochłanianie przez potwora i cudowne ocalenie jest również powszechnym tematem mitologicznym. W snach dziewczynki nie było niczego co można byłoby odnieść do jej osobistego życia. Według Junga kompensacyjnym celem tych snów było przygotowanie jej do przedwczesnej śmierci, która nastąpiła w wieku 11 lat.
Znaczenie snów
Dla Junga sny miały dwa źródła: mogły pochodzić ze świadomych wrażeń i treści, albo wynikały z twórczych procesów w nieświadomości. Jung podzielił sny na cztery kategorie według ich poziomu  znaczenia, tzn według relacji do świadomości:
I.       Sen przedstawia nieświadomą reakcję na świadomą sytuację
II.    Sen przedstawia sytuację wynikającą  z konfliktu miedzy świadomością a nieświadomością
III. Sen przedstawia tendencję w nieświadomości zmierzającą do zmiany świadomej postawy
IV.  Sen przedstawia procesy nieświadome, w których nie udaje się znaleźć żadnych związków ze świadomością.
W podanej kolejności sny stają się coraz bardziej niecodzienne i coraz bardziej archetypowe.
Ad1.  Sny reaktywne- odnoszą się do przeżyć z poprzedniego dnia.
Ad2 . Sen powiązany z konfliktem miedzy świadomością a nieświadomością
Ad3.Sa to sny, w których nieświadomość przejmuje rolę kierującą . Według Junga możne to sprawić, że dany człowiek zmieni całkowicie swoja postawę. Przykładem jest sen pewnego człowieka. Będącego w głębokiej depresji:
Zajmowałem się łowieniem pstrągów, nie w normalnej rzece ale w zbiorniku podzielonym na różne komory. Łowiłem przy pomocy zwykłego sprzętu wędkarskiego, lecz nie miałem szczęścia. Zezłościłem się i wziąłem leżący tam trójząb  i w tej chwili nadziałem nań wspaniałą rybę.
Mężczyzna ten leczył się na depresje bez rezultatu, gdy przyszedł na analizę jungowską był w takiej depresji, że nie potrafił mówić.10 dni po tym śnie nastąpiła poprawa, aż do całkowitego wyzdrowienia. Leczenie kontynuowano przez kilka miesięcy, a pacjent pozostał zdrowy psychicznie aż do śmierci.
Ad4. Nie było możliwe stwierdzenie żadnego związku ze świadomą sytuacją, a w najlepszym razie dopiero później. Sny tego typu są bardzo rzadkie . Mogą one mieć decydujące znaczenie dla rozwoju danego człowieka, a z powodu swoich treści zbiorowych także dla społeczeństwa, w którym żyje śniący. Z drugiej strony ich waga jest ciężarem nałożonym człowiekowi mającemu takie sny, ze nie wszyscy są w stanie go unieść. Sny tego typu wg Junga mogą poprzedzać nagły wybuch choroby psychicznej i ciężkich stanów nerwicowych. Jako przykład zbiorowego znaczenia snu, które się spełniło, można wymienić sen, który Jung miał w 1914 r.
Śniło mu się, że niesamowite zimno wdarło się z przestrzeni międzygwiezdnych. Sen miał nieoczekiwane zakończenie: Jung zobaczył w nim liściaste drzewo, ale bez owoców. Pomyślał wtedy we śnie, że jest to drzewo jego życia. Mróz jednak sprawił, że liście zamieniły się w słodkie winogrona pełne leczniczego soku. Jung zrywał kiście i rozdawał je rzeszy czekających ludzi. (Był to czas kiedy Jung zerwał z Freudem i Towarzystwem Psychologicznym, musiał zrezygnować z kariery akademickiej i postawił na eksperymenty na sobie samym.)
Zasady interpretacji snów według Junga
Jung odkrył, że większość snów jest zbudowana jak klasyczny dramat grecki i że ta struktura może otwierać drzwi do zrozumienia snu.
      I .Początek snu (ekspozycja). Tu pojawiają się czas, miejsce i osoby.
II.    Komplikacja, tj, przedstawienie snu (zawiązanie akcji).
III. Perypetie (klimaks), pozytywna przemiana problemu albo katastrofa.
IV. Lysis, zakończenie snu, rozwiązanie problemu snu, końcowa faza akcji.
Strukturę tę można rozumieć jako możliwego rozwoju u śniącego. Ekspozycja, komplikacja, ukazują jego aktualny problem, zaś perypetie i zakończenie ukazują możliwości przejścia przez dany problem i znalezienie jego rozwiązania.
Prospektywny aspekt snu
Kiedy Jung mówi o prospektywnym (ukierunkowanym na przyszłość) aspekcie snu oraz o prospektywnej interpretacji nie ma na myśli proroctwa. Traktuje raczej sen jako szkic do ustawienia problemów.  Jung zalecał szukanie kontekstu do każdego elementu snu, jak i znaczenie  jakie można odkryć, porównując sen z materiałem symboliczno-historycznym przez amplifikację.
Metoda skojarzeń
Funkcją snów nie było dotarcie do kompleksów, a stwarzanie do nich dystansu, po to, aby można było radzić sobie z nimi w sposób konstruktywny.
Amplifikacja(wzmacnianie symboli)
Jest to sposób poszerzania kontekstu poprzez porównywanie elementów snu z innym materiałem symbolicznym. Amplifikację można podzielić na trzy poziomy: indywidualny, kulturowy i archetypowy.
Amplifikacje indywidualne
Zbliżone są do skojarzeń w sensie jungowskim. Jeżeli komuś śni się szklane naczynie, należny dokładnie stwierdzić jakie, czy jest to szklanka, czy stała w domu i czy wiązał się z tym jakiś określony typ przeżyć. Z symbolami mogą się wiązać znaczenia typowe kulturowo i znaczenia konwencjonalne. Krzyż np jest składnikiem orientalnych symboli mandali, w których dzieli koło na 4 równe części i jest symbolem całości. W kulturze chrześcijańskiej krzyż od IX wieku dzieli się tak, że poprzeczka znajduje się powyżej środka wysokości belki prostopadłej. Może to mieć związek z wzrastającym uduchowieniem. Krzyż związany też jest z ukrzyżowaniem Jezusa, czym zyskuje szczególne znaczenie dla chrześcijanina. Znajomość paralel archetypowych umożliwia zrozumienie snów, stanów świadomości, które są obce i przerażające dla śniącego i które mogłyby go pozbawić odwagi posunięcia się dalej w wewnętrznym rozwoju.
Amplifikacje archetypowe 
Zawsze należy rozpatrywać razem z kulturowymi i indywidualnymi. Jung uważał, że interpretacji snów nie można nauczyć się jak mechanicznego systemu, ponieważ w większości odnoszą się one do wydarzeń, które wywarły na śniącym w dniu poprzednim.
Interpretacja na płaszczyźnie wewnętrznej i zewnętrznej
Ważnym aspektem techniki interpretacyjnej Junga są reguły tego, kiedy postacie we śnie należy postrzegać jako wyraz stanów psychicznych i osobowości częściowych (kompleksów) wewnątrz śniącego(interpretacja subiektywna) a kiedy chodzi o rzeczywiste osoby w świecie zewnętrznym (interpretacja obiektywna). Na podstawie doświadczeń Jung ustalił pewne zasady ogólne. Interpretację obiektywną  stosuje się wtedy, kiedy dana osoba we śnie jest ważną osobą w życiu śniącego, np bliski członek rodziny.
 Interpretacja subiektywna jest bardziej stosowna kiedy mowa  jest o postaciach jak dalecy krewni, znajomi, postaciach historycznych czy wytworach fantazji. Nie ma tu sztywnych zasad, chodzi o prawdopodobieństwo i możliwości,  na które należy patrzeć z uwzględnieniem pozostałego kontekstu snu. Najpierw należy pracować nad obiektywnymi możliwościami snu, a dopiero potem przejść do płaszczyzny wewnętrznej.
Weryfikacja interpretacji snu
Dla potwierdzenia słuszności interpretacji snów Jung zalecał m in kierowanie się następującymi zasadami:
- interpretacje potwierdzają inne sny w serii
- interpretacja mówi coś śniącemu, czuje on, że mu coś „zazębia się”(  aha-feeling)
Ponadto Jung twierdził, że interpretacja snu jest ważna jeśli zgodzi się z nią pacjentka kiedy sen działa na śniącego i prowadzi to do określonych rezultatów.
Szczególnie ważne typy snów:
- sny z wczesnego dzieciństwa- to sny z głębokich warstw osobowości i często przepowiadają los człowieka. Jako sny tego okresy rozumie się także sny, które pamiętamy jeszcze w wieku dojrzałym
- Sny inicjacyjne- sny z ważnych okresów przejściowych w życiu: dojrzewanie, połowa życia, śmierć). Sny inicjalne rozpoczynają terapię.
Na początku terapii pojawia się jeden lub kilka snów dający szczególnie reprezentatywny obraz najważniejszych problemów śniącego, a późniejsze sny przedstawiają bardziej szczegółowe aspekty problemów. Sny inicjalne mogą być bardzo jasne i symboliczne w swej konstrukcji, lecz śniący ma często z nimi niewiele i to powierzchownych skojarzeń. Przy pomocy snu inicjalnego można postawić diagnozę, a Jung uważał, że można też przy ego pomocy powiedzieć o prognozach na wyleczenie. Dają się one zrozumieć dopiero po dłuższym okresie trwania terapii.
Proces indywiduacji a sny
Jung był szczególnie zainteresowany rozwojem osobowości, który człowiek może osiągnąć w bardziej dojrzałym wieku. Uważał, że w każdym człowieku istnieje wrodzony plan potencjalnego rozwoju, podlegający pewnemu ogólnemu wzorcowi, w ramach którego każda jednostka posiada swój szczególny charakter. Realizację tego całościowego planu nazwał on procesem indywiduacji. Człowiek dorosły identyfikuje się – co jest elementem rozwoju ego i przystosowania się do społeczeństwa- w zbyt wysokim stopniu ze swoją rolą społeczną (Personą). W ten sposób tłumi lub nigdy nie uświadamia sobie całego szeregu cech, które mogą być negatywne lub pozytywne, ale w każdym przypadku są konieczne dla osiągnięcia psychicznej całości. W połowie życia człowiek z reguły osiąga już prawie wszystko co da się osiągnąć w świecie zewnętrznym. Dolna ekspansja zewnętrzna jak awans w pracy, posiadanie więcej dzieci, nie jest możliwe. Musi teraz, jeżeli nie chce zatrzymać się w miejscu, podążać do wewnątrz i integrować ze swoją osobowością  cały szereg stłumionych lub nigdy nie uświadomionych możliwości życiowych. Wszystkie aspekty (strony w sobie samym)jakie  człowiek powinien spotkać, Jung nazwał Cieniem, Animą/Animusem i Jaźnią.
Cień- to forma osobowości pomocniczej, którą jesteśmy, ale nie uwzględniamy w sposób świadomy. Część nieświadomości indywidualnej tej samej płci co śniący. W przypadku mężczyzny może to być np: włóczęga, chuligan, homoseksualista (ktoś kto reprezentuje te formy śniącego, których on nie akceptuje. W przypadku kobiety, np: kobiety niechlujna, czarownica, złośnica. Jako postacie Cienia często występują w snach jako brat lub siostra. Cień może być bardziej zbiorową postacią jak np diabeł, który może reprezentować nie tylko pojedynczą osobę, ale całą kulturę. Rozliczeniem się z Cieniem w modelu jungowskim jest warunkiem przejścia do pracy nad strona psychiki reprezentującą cechy płci przeciwnej: Animą u mężczyzny i Animusem u kobiety.
Animę-symbol pierwiastka żeńskiego(obraz kobiety) w nieświadomości mężczyzny, może reprezentować siostra, przyjaciółka, bogini, czarownica, anioł, demon, amazonka, a także symbole odczuwane jako kobiece, np: krowa, kot, tygrys, statek, jaskinia. Anima umożliwia mężczyźnie nieświadome, symboliczne, intuicyjne porozumienie z każdą kobietą. Przekształca jego świadomość w kierunku duchowej pełni(twórczość, inspiracja). Pomaga przezwyciężać jego Cień, jest symbolicznym przewodnikiem ego mężczyzny przez nieświadomość. W tekstach literackich Anima występuje pod postacią kochanki, kurtyzany, a w baśniach – księżniczki, królewny. Pozytywna postać Animy(pozytywny obraz kobiety) w snach i wyobraźni czyni mężczyznę dojrzałym partnerem kobiet. Negatywna Anima – zarówno w snach i w rzeczywistości- czyni mężczyznę zależnym od kobiet (partnerki, małżonki, matki), ofiarą jej intryg, manipulacji, lub odwrotnie- ich prześladowcą i niedojrzałym uwodzicielem (kompleks matki u syna, np u Małego Księcia czy don Juana).
Animus – to symbol pierwiastka męskiego w nieświadomości kobiety. W snach i wyobraźni   kobiet  archetypowa postać mężczyzny umożliwia kobiecie intuicyjne porozumienie oraz względną niezależność w relacji z mężczyznami (kochankiem, mężem), a z drugiej strony partnerską relację. Animus jest przewodnikiem świadomości kobiety przez jej nieświadomość. U dojrzałej kobiety jest wzorcem postawy niezależności, samodzielności, aktywności (pozytywny Animus). Negatywny obraz Animusa skłania kobietę do postawy rywalizacyjnej i walczącej z mężczyzna (agresywny feminizm), a z drugiej strony do ucieczki od macierzyństwa (kompleks Amazonki).
Stadium rozwoju Animy
1.      Biblijna Ewa lub kobiety mające bliski związek z przyrodą, reprezentujące układy czysto instynktowne i biologiczne.
2.      Prototyp drugiego stadium Jung widział w Helenie z „Fausta” Goethego: kobietę reprezentującą u mężczyzny romantyczny i estetyczny, wciąż jednak seksualny poziom uczuć;
3.      Trzecie stadium symbolizuje Panna Maria, u której miłość przemienia się w duchowe oddanie.
4.      Symbolizuje postać z religii gnostyków: Sofia- wyraz największej mądrości.
Stadia rozwoju Animusa
1.      We wczesnym stopniu rozwoju postacie Animusa występują jako prymitywne, muskularne osiłki, np: Tarzan, mistrz boksu, czy inne uosobienie siły fizycznej.
2.      Animus reprezentuje romantyczne cechy u kobiety i zdolność planowego działania.
3.      Obejmuje termin „znaczenie” („sens”) i może być symbolizowany przez mówcę o wielkim respekcie w narodzie czy osobowość umiejącą obejmować idee w słowa.
4.      Przywódca duchowy i mędrzec, jak np. Gandhi.
Alchemia w snach
Podczas pracy nad snami Jung spotykał często motywy, których nie potrafił bezpośrednio zrozumieć, a do których znajdował odpowiedniki w mrocznych tekstach alchemików.
Alchemicy uważali, że są w stanie wpływać na substancje chemiczne za pomocą magii psychicznej. Sny, wizje i kontemplacje odgrywały ważną rolę w ich pracy. W alchemii poszczególne substancje chemiczne i metale miały swoje indywidualne, symboliczne znaczenie. Ołów(ciężki i trujący)- wstępne fazy procesu kiedy następuje konfrontacja ze wszystkim co negatywne i nieprzyjemne w psychice. Srebro- uszlachetniona forma kobiecości, złoto- uszlachetniona forma męskości.
Poszczególne składniki w procesie alchemicznym miały odpowiadać psychicznym aspektom i stanom. Jung twierdził, że proces uszlachetnienia odpowiada jego procesowi indywiduacji. Symbole procesu indywiduacji występujące w snach są według Junga archetypowe i odzwierciedlają  one „proces dośrodkowania” , czyli tworzenie nowego centrum osobowości. To centrum nazwał Jung Jaźnią. Szczególnie ważny archetypowy obraz Jaźni znalazł Jung we wschodnich symbolach mandali (rodzaj koła magicznego używanego w celach religijnych, często bogato zdobionego i z wizerunkiem najwyższych bóstw w środku lub wokół siebie). Jung potrafił dowieść ich obecności w tradycji chrześcijańskiej, u Azteków, lamaizmie oraz w jodze tantrycznej. Jung uważał że sny należy interpretować w kontekście skojarzeń i odnosić je do konkretnej osoby śniącej.
Praca ze snem
Praca nad aktualnymi sytuacjami dnia codziennego- praca nad komentarzami snów w odniesieniu do konkretnych problemów dnia codziennego.
 Praca nad snami ukierunkowana na proces- nie dąży się do konkretnych zmian w danej chwili, a śledzi rozwój wewnętrznych procesów wzrostu w bardziej receptywny sposób.
Zapisywanie snów- Jung zalecał klientom zapisywanie snów, skojarzeń, oraz samodzielne ich interpretowanie.
Praca z wyobraźnią- Jung zaczął rozwijać własną technikę którą nazwał aktywną wyobraźnią (aktywne fantazjowanie). Punktem wyjścia dla aktywne wyobraźni może być dowolne wyobrażenie psychiczne, do pracy nad którym mamy motywację.
Obraz wewnętrzny, fantazja, uczucie, sen- wyobrażający próbuje „opróżnić się” z nieistotnych myśli. Następnie kieruje uwagę na wybrany obraz i utrzymuje go jak najdłużej. Wskutek spontanicznego charakteru skojarzeń nie można uniknąć tego, że obraz ulegnie zmianie. Następnie wyobrażający sam wchodzi w ten obraz, działa w nim, zadaje pytania, w  wyobraźni reaguje na pojawiające się fantazyjne sytuacje. Termin „aktywna wyobraźnia” obejmował u Junga również rysowanie, malowanie i plastyczne modelowanie obrazów wewnętrznych. Jung przypisywał fantazjom tę samą wartość symboliczną co snom, uważał że można je interpretować wg tych samych reguł. Aktywna wyobraźnię można stosować samodzielnie lub z terapeutą. Klient opowiada na bieżąco swoje przeżycia, a terapeuta wczuwa się w wyobraźnie klienta, ale może też włączyć grę własne fantazje i wyjść ze swoimi propozycjami. Nie może jednak przejąć prowadzenia, musi podążać za klientem.
Osoba wyobrażająca nie wznosi się ponad problemy ale wchodzi w nie. Inspirację do swej techniki Jung znalazł w medytacjach alchemików nad ich procesami chemicznymi i w spotkaniach eskimoskich szamanów z ich pomocnymi duchami.
W tej metodzie unika się też używania osób rzeczywistych w fantazjach w obawie aby nie zadziałało to jak czarna magia. Jung przyznawał snom funkcję kompensacyjną, tzn celowego korygowania świadomości.